Халқаро ҳамкорлик жамият тараққиётида катта аҳамиятга эга. Буни Хоразм воҳаси меҳнаткашларининг 1920-1924 йилларда очлиқ ҳукм сурган пайтларда Русия халқларига кўрсатган инсонпарварлик ёрдамида аниқ кўриш, тушуниш ва намуна қилиб кўрсатиш мумкин. 1914-1920 йилларда очлик, уруш, экиннинг битмаслиги натижасида 20 миллион одам ҳалок бўлди, 16-49 ёшлар орасидаги 4,5 миллион киши- ногирон бўлиб қолди. Бу даврда Русия кўрган зарар 39 миллиард сўм эди. 1920 йилга келганда миллий даромад 3 баравар камайиб кетиб, 1917 йилдаги 11 миллиард сўмдан 4 миллиард сўмга тушиб қолди. Очлик хавфи кучайди.

Милоддан аввалги IV-III-II асрларда қадимги Хоразм мустакил давлат бўлиб, Искандар, Салавкийлар ва Юнон-Бактрия давлатлари таркибига кирмаган. Бу хол Хоразмда ўзига хос махаллий давлатчилик тизими ривожига мухим омил бўлди.

Фақат мил.авв. IV асрларга келиб аҳамонийларнинг марказий ҳокимияти кучсизлана бошлаган, зулм асоратида бўлган халқлар ўз мустақилликларига эришиш имкониятига эга бўлдилар. Марказий Осиёда ўз мустақиллигига биринчилар қаторида Хоразм воҳаси эришди.

1920 йил 30 апрелда Хоразм миллатидан ва динидан қатъи назар барча меҳнаткашларнинг республикасидир, деб эълон қилинди. Шундай қилиб 1920 йил апрель ойида Хоразмда мустақил Халҳ Республикаси эълон қилиниб, барча халқлар билан биродарликда яшашга катта умид боғланди.

Араблар Хуросон, Моваруаннхр ва Хоразмни босиб олгач, ҳамма ерда бўлгани каби ўлкамизда ҳам қаттиққўллик билан юртни араблаштириш сиёсатини олиб бордилар. Ўлкада ислом дини билан бир қаторда араб тили, араб алифбоси ҳам жорий қилинди. Араб тили-давлат тили, ислом дини тили ва фан тили даражасига кўтарилди. Маҳаллий тилда ёзилган асарлар йўқ қилинди, ерли билимдонлар қувғин остига олинди.

1510 йилда Шайбонийхон вафотидан кейин Хоразм Эрон шоҳи Исмоил Сафовий ҳукмронлиги остига тушиб қолди. 1512 йилда бу ерда яна Дашти қипчоқ вакилларидан бўлган Элбарисхон Хоразм тахтни эгаллади ва Хоразм хонлиги пайдо бўлди. XVII асрнинг биринчи ярмида Араб Муҳаммад ҳукмдорлиги даврида хонликнинг пойтахти Урганч шахридан Хива шаҳрига кўчирилди.

Хоразм воҳасида болшевиклар, қизил армия кучларига қарши қуролли кураш 1918-йил ўрталарида бошланиб кетган эди. Тажовузкор кучлар Петро-Александровск (ҳозирги Тўрткўл)ни Хива хонлигига қарши ҳужум базасига айлантира бошладилар. Чоржўйдан Амударё орқали ҳарбий кучлар келтирилди. Хоразмнинг ўнг қирғоқ ҳудуди ХIХ асрнинг 70-йилларида подшо Россияси томонидан босиб олиниб, ҳарбий истеҳкомга айлантирилган эди.

Ўзбек давлатчилиги тараққиётида мамлакатимизнинг ҳар бир воҳаю водийсининг ҳиссаси бўлиб келганини биз бир неча бор кўрдик. Шу маънода давлатчилигимиз ибтидоси қарор топган кўҳна Хоразмда XI— XIII аср бошларида кечган сиёсий жараён ва унинг тамом минтақага таъсири катта қизиқиш уйғотади. Биз қуйида шу ердан чиққан, кўпроқ хоразмшоҳлар номила машҳур сулола фаолияти ҳақида фикр юритмоқчимиз.

Қалъанинг ташкил топиши 1947 йилдаги археологик қазилмалар даврида топилган ҳосилдорлик, сув маъбудаси Анахита ҳайкалчаси ва ундан бир мунча кейинроқ Катқалъадан топилган Хоразмшоҳ Артавнинг зарб қилдирган асосий пул бирликлари ҳисобланмиш кумуш ва олтин тангалари билан боғлиқдир.

1863 йил июн ойида Хива хонлигига келган машҳур венгер сайёҳи Ҳерман Вамбери “киракаш савдо кемаларида Амударёдан кечиб ўтганлигини” ёзиб қолдирганди. Демак, Амударё орқали савдо-сотиқ юкларини ташиш хоразмликлар учун янгилик эмас.