Қарийб 110 йил олдин Хива хонлигининг бош вазири Саид Исломхўжа ўлдирилди. Аммо давлатнинг энг нуфузли амалдорига қарши уюштирилган суиқасд тергови жуда суст олиб борилди. Қотиллар топилмади ва жиноят расман очилмаганича қолмоқда. Ушбу мақолада воқеалар ривожини тиклашга, Хива саройининг яширин бурчакларига назар солишга, қотиллик ташкилотчилари, ижрочилари ҳақидаги маълумотларни жамлашга уриниб кўрамиз.

Ўзбек тарихчилигида хариташунослик билан боғлиқ муаммолар етарлича. Ғарбнинг турли давлатларида мамлакат тарихидаги деярли ҳар бир йил учун хариталар мавжуд. Ўзбекистонда эса кўпинча бир хил, ҳаммага таниш бўлиб кетган хариталардан фойдаланилади ва тарихнинг катта қисми учун махсус хариталар йўқ. Масалан, хонликлар даврига оид.

Бундан қарийб 140 йил олдин немис ва ҳолланд миллатига мансуб одамлар жамоаси Хива хонлигига кўчиб келган. Меннонитлар номи билан танилган хорижликлар Хоразм тарихида ўзига хос из қолдиришга муваффақ бўлишган. Мозийга қайтиб, уларнинг ҳаёт тарзи ва фаолияти, шунингдек, оғир қисмати ҳақидаги маълумотларни жамладик.

Ўзбекистон жуда узоқ ва қизиқарли тарихга эга. Ундаги воқеалар асосида машҳур «Тахтлар ўйини» сериали билан бемалол беллаша оладиган фильмлар олиш мумкин. Хусусан, XVII аср охиридан ХIХ аср бошларигача Хива хонлигида давом этган «хонлар ўйини» даври бунга ёрқин мисол. Бу даврни бутун Ўзбекистон тарихидаги энг тартибсиз давр дейиш мумкин.

Бугун, 14 феврал куни соат 20:30да «Миллий» телеканалида Ўзбекистон ва Туркия ҳамкорлигида суратга олинган «Мендирман Жалолиддин» сериали премьераси бўлади. Миллий масс-медиани қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш жамоат фонди Васийлик кенгаши раиси ўринбосари, сериал лойиҳаси раҳбари Саида Мирзиёева ўз каналидаги постида ушбу тарихий сериал томошабинларга манзур келишига ишонч билдирди.

Иккинчи жаҳон урушигача ўтган беш йилликлар даврида завод нафақат Урганч шаҳрида, балки вилоятдаги барча саноат корхоналари орасида биринчиликни қўлдан бермай келди.

ХVII асрда яратилган ва Хива хонлиги вужудга келган даврдан то XVII асрнинг 2-ярмигача бўлган давр тарихини ёритишга хизмат қилувчи энг муҳим маҳаллий манбалардан бири Абулғози Баҳодирхоннинг «Шажарайи турк» асаридир.

Шоир ва тарихчи Баёний шоҳ ва шоир Феруз замонида кўплаб мадрасалар қурилганини, матбаачилик йўлга қўйилганини, китобхонлик авж олганини, хоннинг ўзи буларнинг барчасига бош-қош бўлганини ёзади.

XX асрнинг 40-йилларидан бошлаб В.Абдуллаевнинг диққат эътиборини ўзбек адабиётининг кам ўрганилган ёки умуман ўрганилмаган даври муаммолари ўзига тортди.

Хива хонлигининг ташкил топиши ва сиёсий тарихи. 1510 йилда Шайбонийхон вафотидан сўнг Хоразм ҳудуди Эрон шоҳи Исмоил томонидан бўйсундирилди. 1510-1512 йилларда Хоразмни Эрон шоҳининг ноиблари идора қилдилар. Аммо, 1512 йилда Хоразм ҳудудларида эронийларга қарши ҳалқ харакатлари бошланди. Ушбу ҳаракатга Вазир шаҳрининг (Устюртда, Кўхна Урганчдан 60 км узоқликда жойлашган бу шаҳарни XVасрда ўзбек хонлардан бўлган Мустафохон барпо этган) қозиси Умар Шайх бошчилик қилди.