Узоқ тарих силсиласидаги улуғ инсонларнинг ўтмишда тутган ўрни ва эгаллаган мавқеи ҳақида фикр юритиш ҳамма замонларда ҳам мураккаб кечган. Зеро, инсоният тарихида жамиятни ўз қўли остида бошқариб, ҳаётнинг яна бошқа соҳаларида фаолият кўрсатиб ўчмас из қолдирган тарихий шахслар ҳақида атрофлича сўз юритиш чуқур илмий мушоҳада ва салоҳиятни, кенг ва теран тафаккур егаси бўлишни, шу билан бирга холисликни талаб этади. Қуйида мамлакатимиз заминида ҳукмронлик қилган барча сулолалар ва ҳукмдорлар ҳақида танишишингиз мумкин.

Большое распространение в Хорезме получил дервишский орден Кубравиё, основанный в XII веке Наджмиддином Кубро. Шейх Наджмиддин Кубро пользовался большим авторитетом среди населения и погиб вместе с защитниками города Гурганджа, при его осаде войсками Чингиз-хана. Он отказался от милости Чингиз-хана, обещавшего сохранить ему жизнь, если тот согласится содействовать монголам.

“Амударёнинг нариёғида тенгдошларидан ўзининг худо берган истеъдоди, ширали овози билан ажралиб турадиган, талантда тенги йўқ бир йигит бор. Санъат бўстонининг эртанги булбулиям, фахриям ўша йигит бўлади. Унинг овозида имконият чексиз-чегарасиз”. Бу эътироф машҳур санъаткор Комилжон Отаниёзов томонидан 1970 йилда айтилган. Комилжон ака Амударёнинг нариги томонида деганида, тўрткўллик Отажон Худойшукуровни айтган эканлар.

Қўшни Туркманистон Республикаси ўз мустақиллигини эълон этганидан сўнг қалъага шаҳар мақоми берилди. Минг йиллик обидалар тикланмоқда, темир йўл келтирилди, кўп қаватли бинолар, маданият ва спорт саройлари қурилди, кўча ва хиёбонлар обод этилди.

Хива жаҳоннинг қадимий ва ҳамиша навкирон шаҳарларидан бири. Эндиликда унинг номи “Осмон устуни” Бобил (Вавилон), дунё динлари шаҳри Қуддус (Иерусалим) мусулмон оламининг қибласи Макка, Осиё ва Оврўпани бирлаштириб турган Истамбул, Ер юзи сайқали Самарқанд, гўзал Рим, олимпия ўйинлари ватани Афина каби шаҳарлар қаторида тилга олинмоқда.

1210 йилда Хоразмшоҳ Муҳаммад қўшинлари Қорахитойларни тор-мор қилиб, бутун Мовароуннаҳрни ўзига қўшиб олди. Ала ад-Дин Муҳаммад ўзини Искандари Соний, деб атай бошлади ва ўзига “Оллоҳнинг ердаги сояси” деган унвон берди.

Хива шаҳрида ва унинг атрофида кенг миқёсда қурилиш ва ободонлаштириш ишларини олиб борди.

Ўзбек киностудияси ташкил этилгач (1925), Девоновга Хоразмда кино ишларини олиб бориш топширилди.

Ҳукмдор Худойберганга ўзининг суратини олишни буюрган, кейин эса уни ўз девонига ишга таклиф қилган.

Асфандиёрхон даврида тарқоқлик ва зулм кучайди. Бундан фойдаланган йирик мулкдорлар ўз вакилларидан бири Абулғозийни Асфандиёрхонга қарши қўйдилар.