Miloddan avvalgi 177 yili ular yueychjilarning tazyiqi natijasida sharqqa siljib, hunlar orasiga (hozirgi Gansu o’lkasining shimoliy-sharqidagi Ersin yaylovi) borib joylashgan. Janglardan birida usunlar hukmdori (kunbeyi, xoni) Nandubey (Nandumi) o’ldirilgan. Miloddan avvalgi 160 yili uning o’g’li Lie - Jiaobek (Rog’umi) hunlar yordamida yuechjilarni mag’lub etib, ularning hududini egallagan va g’arbga siljigan. Natijada Ettisuvda kuchli davlat tashkil topgan. Uning markazi xitoy manbalarida Ili daryosining janubidagi Chigu (Qirg’izistondagi qadimiy Qizil qo’rg’on shahri) deb qayd etilgan.

Xitoy sayyohlaridan biri o’z imperatoriga shunday deb yozgan edi: “Katta Usun gunmosining (xoqonining) qarorgohi Chan’andan 8900 li uzoqlikdagi Chigu shahridadir. 120 ming o’tov, 630 ming odam, 188 ming 800 askari bor...Eri tekis va o’tzor, obi havosi juda seryomg’ir va sovuq. Tog’larida ignabargli o’rmon ko’p. Usunlar mirishkorlik, bog’bonchilik bilan shug’ullanmay, emin-erkinlikda, suv va o’tning serobligiga qarab, mollari bilan ko’chib yuradilar. Fe’l-atvorlari hunlarnikiga o’xshash. Mamlakatlarida ot juda ko’p. Boylarining 4000dan 5000gacha oti bor... Usun eng qudratli ellardan hisoblanadi. Ilgari hunlarga qaram bo’lgan. Keyin kuchayib, boshqa erlarni o’ziga bo’ysundirib, hunlarning O’rdasiga (sovg’a-salom bilan) qatnashdan bosh tortgan. Mamlakati - sharqda hunlar, shimoli-g’arbda Kanguy, g’arbda Davan bilan, janubda o’troq yurtlar bilan chegaradosh.”

Usunning Xitoy bilan ittifoq tuzib, hunlarga qarshi uzoq muddat kurashi bu davlatning parchalanishiga sabab bo’lgan. Natijada Usunlar avar (jujan) lardan engilib, milodiy 404-410 yillarda Pomir tog’lari atrofiga borib joylashgan. 938 yilda mazkur xonlik qoraxitoylar xoniga boj-xiroj to’laganligi haqida xitoy manbalarida ma’lumot berilgan.

Usunlar chorvachilik va dehqonchilik bilan shug’ullanishgan, ularning davlat tuzilishi, urf-odatlari hunlar bilan o’xshash bo’lgan.

XIX asrda va XX asr boshlarida usunlar o’zbek, qozoq, qirg’iz, qoraqalpoq, boshqird, no’g’ay xalqlari tarkibiga “uyshun” nomi bilan kirgan. Jumladan, ular O’zbekistonning Samarqand, Xorazm va Buxoro viloyatlari hududida yashagan. XX asr boshlarida O’zbekistondagi uyshunlarning umumiy soni 3 ming kishiga yaqin bo’lgan.

Hozirgi paytda Samarqand, Andijon, Xorazm, Qashqadaryo va Toshkent viloyatlarida Uytttun nomli qishloqlar bor.

Nandumi (Miloddan avvalgi 197 - 160) Rog’umi (160 - 104)
Qunshumi (104 - 93)
Ung’umi (93-60)
Nimi (60-53)
Uyg’ut (53-33)
Yong’umi (Xitoy malikasidan tug’ilgan) (53-51)
Shin mi (51-33)
Jasumi (33-16)
Elqumi (milodiy 10-16)